Trước các đề xuất về việc không công khai điểm số học sinh, chúng ta hãy thử xem xét vấn đề một cách toàn diện. Để hiểu vì sao một giải pháp tiến bộ vẫn có thể chỉ là ‘chữa phần ngọn’, hãy bắt đầu với hai tình huống giả định: câu chuyện về ‘cô Lan’ ở Việt Nam và ‘cô Lee’ ở Phần Lan.
Cô Lan (Việt Nam) và cô Lee (Phần Lan) đều dạy lớp 7 và cả hai đều có một số “học sinh yếu” môn Toán.
Trường hợp 1: Vòng xoáy đối phó của ‘cô Lan’ (Việt Nam)
Sau khi có kết quả kiểm tra, cô Lan rất lo lắng, vì điểm thấp của học sinh sẽ ảnh hưởng đến thi đua cá nhân và xếp loại của trường.
Ban giám hiệu lập tức triệu tập họp tổ chuyên môn, yêu cầu cô “rút kinh nghiệm” và “ôn tập cho các em yếu để nâng điểm”. Sở GD&ĐT yêu cầu “báo cáo nguyên nhân, biện pháp khắc phục”, kèm theo chỉ tiêu “không để tỉ lệ dưới trung bình quá 10%”.
Lúc này, cô Lan phải soạn thêm các bài tập dễ hơn, tổ chức phụ đạo sau giờ học. Đôi khi cô hướng dẫn học sinh “làm lại bài kiểm tra”, cho bài mẫu, thậm chí cho trước đề bài, chỉ để cải thiện con số trung bình.
Trong biên bản tổ chuyên môn, mọi người ghi: “Cô Lan đã khắc phục kịp thời, học sinh tiến bộ rõ rệt”. Nhưng thực tế, chỉ một số em “qua môn” nhờ các mẹo làm bài, còn năng lực toán học thật sự không thay đổi.
Kết quả, cô Lan được đánh giá “Hoàn thành tốt nhiệm vụ”. Không ai tìm hiểu vì sao học sinh học yếu, phương pháp dạy của cô có vấn đề gì, hay cần bồi dưỡng gì thêm cho giáo viên. Hệ thống coi như “ổn”. Nhưng vấn đề gốc vẫn còn nguyên.
Đây chính là vòng xoáy kinh điển: Thành tích – Đối phó – Hình thức.
Sau khi có kết quả học tập, cô Lee bình tĩnh xem lại bài kiểm tra, ghi chú cụ thể từng nhóm lỗi (ví dụ: học sinh chưa hiểu bản chất phép chia, lẫn lộn giữa chia và nhân). Cô không bị áp lực điểm số, vì sở giáo dục không yêu cầu báo cáo tỉ lệ học sinh đạt.
Lúc này, cô Lee gửi email cho chuyên viên hỗ trợ học tập của trường, mời họ cùng quan sát lớp.
Tuần sau, chuyên viên đến dự giờ 2 tiết. Sau đó, họ có một cuộc họp nhóm 3 người: cô Lee, chuyên viên, và hiệu phó phụ trách chuyên môn. Họ cùng thảo luận: có thể học sinh gặp khó khăn về tư duy trừu tượng, cần chuyển sang phương pháp học qua vật thể (hạt, khối lập phương, mô hình ảo).
Nhà trường đề xuất điều chỉnh kế hoạch học tập cá nhân cho 5 em yếu nhất, giảm yêu cầu tốc độ, tăng thời lượng hỗ trợ.
Cô Lee viết bản tự đánh giá: điều gì chưa hiệu quả, kế hoạch thay đổi như thế nào trong tháng tới. Hiệu phó phối hợp, ủng hộ, và khuyến khích cô chia sẻ kinh nghiệm này trong buổi sinh hoạt chuyên môn để các giáo viên khác tham khảo.
Không có hình thức “kiểm điểm” hay “trừ thi đua”. Thay vào đó, là một chu trình hỗ trợ liên tục: Quan sát – Tự đánh giá – Điều chỉnh – Ghi nhận.
Sau 3 tháng, học sinh tiến bộ rõ rệt; 3/5 em yếu nhất đã đạt chuẩn cơ bản. Hồ sơ năng lực của cô Lee được cập nhật: “Áp dụng thành công chiến lược dạy học phân hóa”. Đây là minh chứng năng lực nghề nghiệp, giúp cô được ưu tiên khi đăng ký tham gia khóa bồi dưỡng nâng cao.
Vì sao Phần Lan làm được? Triết lý “lấy con người làm trung tâm”
Sự khác biệt đã quá rõ ràng. Một bên hệ thống nhắm vào mục tiêu duy trì “tỉ lệ đạt chuẩn” và hoàn thành thi đua; bên kia tập trung phát triển năng lực học sinh và năng lực nghề nghiệp giáo viên. Một bên giáo viên lo sợ, áp lực, né tránh lỗi; bên kia giáo viên bình tĩnh, nhìn thẳng và được hỗ trợ.
Phần Lan, cũng như nhiều nền giáo dục tiên tiến, không công khai điểm số hay thành tích của học sinh. Nhưng họ làm thế một cách sâu sắc và đồng bộ, điều mà nền giáo dục của chúng ta gần như hoàn toàn xa lạ.
Giáo dục của các nước tiến bộ không coi điểm số là thước đo cuối cùng. Họ xem nó là một công cụ hỗ trợ (trong rất nhiều công cụ), để từ đó hiểu người học và có giải pháp giúp đỡ.
Còn ta thì đặt điểm số ở vị trí trung tâm và là mục đích. Trong nền giáo dục thi cử và điểm số, con người bị bỏ quên. Người ta không cần biết học trò của mình có vấnSđề gì, cần giải pháp nào để giúp đỡ. Mà họ chỉ xem học sinh được mấy điểm và xếp vào loại nào. Đây là một nền giáo dục không có con người.
‘Gốc bệnh’ vẫn còn, cấm công khai điểm chỉ là ‘chữa phần ngọn’
Chính bản thân tôi từ nhiều năm nay cũng luôn nhắc lại rằng cần cấm công khai điểm và không được xếp loại học sinh. Nhưng tôi cũng không bao giờ ngây thơ cho rằng đó là một biện pháp sẽ trị tận gốc bệnh thành tích.
Hãy hình dung, nếu bâyGgiờ các nhà trường đồng loạt không công khai điểm, nhưng:
-
Nhà trường vẫn đánh giá giáo viên dựa trên kết quả thi cử của học sinh?
-
Cấp trên vẫn xếp loại các nhà trường dựa trên tỉ lệ đỗ tốt nghiệp và số lượng giải học sinh giỏi?
Nếu vậy, căn bệnh còn nguyên. Giáo viên và nhà trường vẫn buộc phải chạy theo thành tích để sinh tồn.
Và sự dối trá vẫn tràn lan: ngày càng nhiều học sinh đạt điểm cao nhưng chất lượng người học thì đi xuống, đạo đức học đường băng hoại, nạn dạy thêm vẫn tràn lan , bạo lực học đường vẫn nhức nhối…
Chúng ta chưa xây dựng được “văn hóa tin cậy” trong giáo dục. Xã hội (và ngay cả người quản lý) cũng không tin vào những lời nhận xét của giáo viên. Thế là, sau một thời gian “đột phá”, ta lại quay về với lối cũ: dồn toàn lực vào thi cử tập trung.
Phần Lan gần như không có thi cử, nhưng vì sao họ vẫn là nền giáoDục chất lượng nhất thế giới?
Vì họ tập trung vào CON NGƯỜI, chứ không phải vào thành tích. Đó là bí quyết “bất chiến tự nhiên thành”. Chúng ta muốn tiến bộ thì phải thay đổi căn bản tư tưởng giáo dục. Chỉ khi nào một nền giáo dục đặt con người vào vị trí trung tâm, hướng đến đào tạo “con người tự do” thay vì “con người công cụ”, khi đó những rối rắm này mới được dọn sạch.
Tin tức liên quan